غمنامه‌ای برای رهاشدگی یک اثر تاریخی در کاشان | حال ناخوش کاروانسرای دایره‌ای شکلِ «زیره»

این کاروانسرا در اصل «کاروانسرای خواجه قاسم نطنزی» است که چون در محدوده روستای دهزیره قرار داشته به زیزه هم موسوم است.

خواجه قاسم (مستوفی دربار صفوی) بوده است و در شهر نطنز محله‌ای تاریخی به نام محله «خواجه» وجود دارد که در حال حاضر مسجد خواجه و قنات خواجه در میانه محله واقع شده است. یک حمام تاریخی هم با همین نام داشته که در زمان احداث خیابان زیر جاده قرار گرفته و تخریب شده است.

سردر این‌ کاروانسرا شبیه کاروانسرای میرابوالمعالی در نطنز است که احتمالا سردر ورودی آن کتیبه داشته است. در ایران دو با سه کاروانسرای کاملا دوار وجود دارد که این کاروانسرا یکی از آنهاست.

خارج کاروانسرا در ضلع شمالی خندقی با عمق حدود یک متر کنده شده و جلوی سردر نیز آب‌انبار کوچکی قرار دارد که توسط میرعماد کُمجانی ساخته شده است.ظاهرا اطراف این کاروانسرا مزرعه‌ای هم وجود دارد که بخشی از آن موقوفه است.

کاروانسرا تا ارتفاع یک و نیم متر از سنگ و مابقی آن از آجر ساخته شده است.زمین پر است از تکه‌های سنگ و آجر که زباله همراهی‌شان می‌کند.

دیواره‌ها و سقف‌های سنگی هم بر اثر دود آتش سیاه شده‌اند. از حجره‌ها، اصطبل و شاه‌نشین نیز بقایایی مانده که نیازمند رسیدگی است. مشخص نیست این کاروانسرا ثبت ملی شده یا نه اما شواهد نشان از اوضاع نامناسب آن دارد‌.

این در حالی است که کاروانسرای دایره‌ای شکل زین‌الدین متعلق به دوره صفوی جزو یکصد هتل برتر دنیا شناخته می‌شود و در جاده یزد – کرمان نزدیک مهریز قرار دارد. با یک قیاس این پرسش مطرح می‌شود که چرا کاروانسرای زیزه این بخت را نداشته تا مرمت و تبدیل به یک محل اقامت شود./میراث باشی

***

کاشان آنلاین : برای رهاشدگی چنین میراث ارزشمندی در منطقه کاشان با آن سبک از معماری جالب و جذابش به ویژه در مبدا ورودی چه می توان گفت؟

کاش در ادوار مختلف مدیریت اداره میراث فرهنگی کاشان، مدیری یافت می‌شد تا با شرح تعداد چنین کاروان‌سراهایی در منطقه،علنا و رسما بگوید ما نهایتا بتوانیم بودجه‌ای برای قند و چایی اداره از استان جور کنیم، لذا اعتباری برای احیای این بناها و آثار نداریم و خیرین اگر می‌توانند پیش قدم شوند!

پرسش این است اگر این کاروانسرای صفوی در تملک اوقاف بوده و هست، چرا تاکنون هیچ اهمیت و ارزشی برای حفظ و نگهداری آن از سوی این نهاد مبذول نشده و اگر چنین مواریثی در تملک میراث فرهنگی است،چرا به این حال و روز درآمده است؟!

البته وقتی «کاروانسرای صفوی گبرآباد» در ورودی شهر قمصر هنوز که هنوز است، فکر عاجلی برای برون‌رفت از متروکه بودن و بلاتکلیفی‌اش اندیشده نشده،دلسوزی برای «کاروانسرای خواجه قاسم نطنزی» در ورودی روستای تتماج، تلاش و تقلایی بیهوده است!

درباره داستان احاطه احتمالی اداره اوقاف بر چنین بناهایی،بسیار سوگمندانه است که بگوییم دهها اثر تاریخی در محدوده شهر کاشان ( بازار و بافت) مانند آب انبارها همین امروز سرنوشتی بسیار رقت‌بار دارند.

تخریب و فرسودگی در بسیاری از اجزا مانند سردر و بدنه و سقف آب‌انبارهای تحت تملک اوقاف، این گزاره را به ذهن متبادر می‌کند که این نهاد چرا هیچ دغدغه‌ای پیرامون حفظ و نگهداشت ابنیه تاریخیِ تحت سیطره‌اش ندارد؟

درباره «کاروانسرای خواجه قاسم نطنزی» در ورودی روستای تتماج اما این سئوال مطرح است که اکنون اگر هم قصد و نیتی برای احیایش در بین باشد که مطمئنا نیست! چه مقدار از بنا باقی مانده و با توجه به آنچه از آن بر جای مانده، با عنایت به کدام نقشه و پلان قبلی می‌توان آن را بازآفرینی کرد؟